BIURO nr 12. Performans i niepoczytalność (2/2015)

Performatywność w polu sztuki współczesnej przyciąga coraz większą uwagę. Dzieło istniejące jedynie w rzeczywistym czasie trwania wydarzenia i pamięci odbiorców kusi swoją prawdziwością. Jakże odmienne jest w swojej aurze od zinstytucjonalizowanych artefaktów, których sensy, nierzadko przecież współtworzone są także przez towarzyszącą im anegdotę, komentarz autorski lub kuratorski, ulotny sytuacyjny kontekst. Estetyka performatywności pozwala rozpatrywać w jednym planie sztukę, życie społeczne i politykę. Rytuały społecznego spektaklu, w którym wspólnota przedstawia się sama sobie, po to, by się na nowo budować i umacniać, wykazują podobieństwo do ekscesów sztuki.

Niepoczytalność jest terminem wywodzącym się z terminologii prawnej i psychiatrycznej, gdzie oznacza stan wyłączenia odpowiedzialności za popełnione czyny na podstawie ograniczonej możliwości rozpoznawania ich sensu i konsekwencji. Istnieją stosunkowo liczne przykłady z historii polityki dostarczające pretekstu do rozważania niepoczytalności jako stanu, który dotyczy osób o ogromnym wpływie. Ich działania mają następstwa na skalę masową, dotycząc czasem dziesiątków, czasem setek, a czasem tysięcy istnień ludzkich. Czy w metaforycznym sensie można mówić o swoistej niepoczytalności – niemożności rozpoznania sensu własnych działań w kontekście dotychczasowego racjonalnego paradygmatu – podmiotów twórczych niezależnie od pola ich aktywności?